Galerij Prins Willem V is wat je noemt een verborgen pareltje in Den Haag. Willem V, prins van Oranje-Nassau, liet in 1774 speciaal deze galerij aan het Buitenhof bouwen om er zijn indrukwekkende kunstverzameling te presenteren aan het publiek. Bijzonder, want het was voor het eerst dat een hooggeplaatste figuur zijn kunstcollectie toegankelijk maakte voor 'gewone' bezoekers. Het werd het allereerste museum van Nederland. In die tijd was het gebruikelijk de wanden bomvol met schilderijen te hangen, van plint tot plafond. Symmetrie was belangrijk, maar vooral de beleving van overdaad. Er werd geen plekje leeggelaten.
Willem V was een verwoed verzamelaar en een graag geziene gast op kunstveilingen. Als jonge prins deed hij op zijn vijftiende zijn eerste aankoop: een schilderij genaamd Aanbidding van de koningen van Salomon Koninck. Dit schilderij hoort nog steeds bij de collectie van het Mauritshuis.
Het eerste museum van Nederland
Als je op Google ‘oudste museum van Nederland’ intypt, ontdek je dat twee musea met elkaar de strijd aangaan voor de titel. De álleroudste is Galerij Willem V. In 1774 opende de kunstgalerij zijn deuren voor het publiek. Maar óók het Teylers Museum in Haarlem, geopend in 1784, claimt het oudste museum te zijn. Hun argument: omdat het altijd ononderbroken als museum in gebruik is geweest. Dat klopt, maar de Galerij is zonder twijfel het eerste museum van Nederland.
Nadat Koning Willem I in 1815 het Koninklijk Kabinet van Schilderijen, zoals de verzameling toen heette, overdroeg aan de Nederlandse Staat, werden op zijn initiatief regelmatig aankopen gedaan voor het museum. Het werd al snel te klein. Om die reden werd Het Mauritshuis aangekocht. De Galerij diende nu als opslagplaats voor archieven, totdat in 1977 het ‘oermuseum’ weer kon worden heropend. Begin jaren ’90 is het museum compleet gerestaureerd.
Stadhouder én kunstliefhebber
In de zeventiende en achttiende eeuw was het verzamelen van kunst een belangrijke bezigheid voor rijken en adellijken. Het bezit van een eigen kunstcollectie was naast liefhebberij ook een middel om je status onder de Europese adel te verhogen. Oorlogen die zich ver weg afspeelden en ook de groeiende handel overzee zorgden er bovendien voor dat de Europese markt werd overspoeld met voorwerpen die in de ogen van Europeanen exotisch en onbekend waren. Chinees porselein, Japans lakwerk, wapens, schelpen, opgezette dieren, van alles werd verzameld. Hoewel verzamelen erg hip was, was de stadhouderlijke collectie van Willem V echt uitzonderlijk. Hij bezat zelfs het skelet van een giraf uit Zuid-Afrika.
In 1766 bracht Willem V zijn verzameling schilderijen onder in verschillende panden op het Haagse Buitenhof. Hier explodeerde de collectie. Willem V was zelf een groot kunstliefhebber, maar ook zijn moeder had een grote invloed op zijn collectie. In 1751 kocht zij bij een Haagse natuurhistoricus voor ruim 70 gulden aan insecten. Ter vergelijking: dat was meer dan 7 keer het jaarsalaris van een gemiddelde VOC-matroos (die verdiende ongeveer 9 gulden per jaar).
Wie was Willem V?
Willem V werd in 1748 geboren als zoon van stadhouder Willem IV en Anna van Hannover. De kleine Willem werd al op zijn 10e wees. Een vriend van de familie, hertog Brunswijk- van Wolfenbuttel, nam de rol van voogd op zich. Toen Willem 19 was trouwde hij met de 16-jarige Wilhelmina van Pruisen. Ze kregen 5 kinderen. Oudste zoon Willem zou later zijn vader opvolgen. Toch was Willem V de laatste stadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Zoon Willem werd namelijk geen stadhouder, maar volgde zijn vader op als koning Willem I, de eerste koning der Nederlanden, uit het huis van Oranje Nassau.
Wat is er te zien?
Willem V wilde zijn bezoekers een overweldigende indruk meegeven. Bij de restauratie van de Galerij, begin jaren ’90, is rekening gehouden met de originele manier van ophangen. Ruim 150 oude meesters uit de collectie van het Mauritshuis (waaronder werken van Jan Steen, Peter Paul Rubens en Paulus Potter) hangen er zij aan zij. Toch hebben we ons niet helemáál aan de smaak van Willem gehouden; hij hing zijn schilderijen letterlijk tot op de grond. Wel maken de kristallen kroonluchters, de zijden wandbespanning en de overdadige gordijnen de vorstelijke uitstraling compleet. In de Galerij Prins Willem V waan je je eventjes aan het hof van de stadhouder.
Een jachtstoet bij de Hofvijver
Dit schilderij van Berckheyde heeft iets bijzonders: het stadsgezicht is exact hetzelfde als het uitzicht vanuit de Galerij. Voor je ligt de Hofvijver met rechts de gebouwen van het Binnenhof, ook toen al het regeringscentrum. De vleugel waar tegenwoordig de viskraam voor staat, was het stadhouderlijk kwartier. En waar nu de trams ratelen, rijdt op het schilderij een rijtuig met zes paarden. Zes paarden maar liefst, dat moet wel een heel hooggeplaatste figuur zijn geweest. Een stadhouder uit het Huis van Oranje-Nassau misschien? Dit schilderij maakte geen deel uit van de verzameling van prins Willem V, maar hangt nu wel op de plek waar het behoort te hangen: in de Galerij natuurlijk.
