16 februari - 29 mei 2023
Bijna iedere kunstliefhebber kent de verstilde binnenhuizen en dat ene straatje van Johannes Vermeer. Enkelen weten dat de schilder Jacobus Vrel (werkzaam ca. 1640 -1660) zich dit soort voorstellingen al eigen had gemaakt voordat het eerste meesterwerk van Vermeer zijn atelier verliet. In de tentoonstelling Vrel, voorloper van Vermeer deelt het Mauritshuis het verhaal achter deze mysterieuze schilder.
De raadselachtige Jacobus Vrel werkte in Oost-Nederland. Er is ontzettend weinig over hem bekend. Zo’n 50 schilderijen zijn met zekerheid van zijn hand: straattaferelen met figuren en intieme, verstilde taferelen binnenshuis. Vrel wordt door zijn bijzondere genrevoorstellingen gezien als een van de voorlopers van bekende schilders als Pieter de Hooch en Johannes Vermeer. Lange tijd stonden sommige schilderijen van Vrel zelfs op naam van Johannes Vermeer.
Het verhaal van de herontdekking van Vrel, in de 19de en vroege 20ste eeuw, wordt in deze tentoonstelling verteld aan de hand van een selectie van zijn beste werken. Uit het beroemde Kunsthistorisches Museum in Wenen komen twee bijzondere schilderijen naar Den Haag, waaronder Vrouw bij een venster (1654), het enige gedateerde werk van Vrel.
Voorloper van Vermeer
Johannes Vermeer en Jacobus Vrel schilderden dezelfde onderwerpen en deelden dezelfde initialen: JV. Lange tijd stonden schilderijen van Vrel zelfs op naam van Johannes Vermeer. Signaturen van Jacobus Vrel, waar zijn naam voluit stond vermeld, werden vervalst tot Vermeer-signaturen. Twee werken uit de tentoonstelling zijn ooit als ‘een Vermeer’ gekocht in 1888; Straatje met een bakkerij bij een stadsmuur, vermoedelijk de Waterstraat in Zwolle uit de Hamburger Kunsthalle en Interieur met lezende oude vrouw, met een jongen achter het raam, uit een privéverzameling.
Signatuur als handelsmerk
Typerend voor Vrel is de manier waarop hij zijn schilderijen signeerde. Hij had een soort handelsmerk. Op verschillende schilderijen zie je een wit briefje op de grond liggen. Op deze briefjes stond Vrels signatuur. Uit onderzoek is gebleken dat meerdere variaties op zijn signatuur werden gebruikt. Zo komt ‘J V’ terug, maar ook ‘J Vrel’, ‘Jacobus Vreelle’ of ‘Jaco / büs / frell’, waarbij de Duitse spelling van de voornaam mogelijk verwijst naar een verblijf in de grensregio met Duitsland.
Internationaal onderzoek
Om meer te weten te komen over deze mysterieuze schilder heeft een internationaal onderzoeksproject plaatsgevonden. Drie musea bundelden hun krachten: de Alte Pinakothek - Bayerische Staatsgemäldesammlungen in München, de Fondation Custodia - Collectie Frits Lugt in Parijs en het Mauritshuis.
De drie musea gaven opdracht tot ‘dendrochronologisch onderzoek’ - onderzoek naar jaarringen om een houten paneel te kunnen dateren. Bevindingen uit deze studie leren ons dat Vrel al vele jaren vóór 1654 actief was als schilder. Eerder dus dan de Delftse meesters Vermeer en Pieter de Hooch.
