8 november - 7 januari 2018
Dit najaar presenteren we nummer vijf in onze serie internationale meesterwerken in Galerij Prins Willem V. Na schilderijen van Caravaggio, Titiaan, Velázquez en Mantegna tonen we nu een bijzonder werk van de Siciliaanse renaissancemeester Antonello da Messina: De kruisiging van Christus. Net als de Vlaamse portretten in de tentoonstelling Zuiderburen is het een bruikleen van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen.
‘De Italiaanse Jan van Eyck’, zo zouden we Antonello da Messina (c.1430–1479) met enige overdrijving kunnen noemen. Als geen ander heeft hij gereageerd op de vernieuwingen van de Vlaamse vijftiende-eeuwse schilderschool waarvan Van Eyck de stamvader was. Net als de Vlamingen schilderde Antonello met olieverf, in een tijd dat de meeste Italiaanse collega’s nog met tempera werkten (verf op basis van ei). Met transparante olieverf kan een veel grotere kleur intensiteit worden bereikt. Bovendien is het met olieverf mogelijk om veel vloeiender te schilderen. Ook in zijn liefde voor oneindig veel kleine, levensechte details toont Antonello zich geïnspireerd door Van Eyck en de zijnen.
Antonello uit Messina
Over het leven van Antonello (circa 1430-1479) is niet veel bekend. We weten dat hij werd geboren in de Siciliaanse havenstad Messina – hij signeerde vaak met Antonellus messaneus me pinxit, Antonello uit Messina schilderde mij. Het schildersvak leerde hij van Colantonio in Napels, waar kunst uit alle windstreken was te zien. Daar zal Antonello schilderijen van Vlamingen als Jan van Eyck hebben gezien en bestudeerd.
Of Antonello ooit in Vlaanderen zou zijn geweest, is niet bekend. Wel staat vast dat hij in 1475-1476 in Venetië was. Daar schilderde hij deze Kruisiging, waarschijnlijk voor een Venetiaanse verzamelaar.
Gruwelijk knekelveld
Volgens de Bijbel vond de kruisiging van Christus plaats op Golgotha, dat schedelplaats betekent. Antonello maakte daar een gruwelijke plek van, vol schedels, knekels en kronkelende slangen. Centraal in de voorstelling staat het kruis met de dode Christus. Het torent hoog boven alles uit en steekt helder af tegen de blauwe lucht. Christus’ kalme uitstraling staat in enorm contrast met de mannen die links en rechts van hem hangen.
Links onder het kruis zit Maria, de moeder van Christus. Aan de andere kant knielt Johannes, Jezus’ lievelingsdiscipel. Maria’s verdriet en Johannes’ devote overgave dienen de gelovige als voorbeeld bij het gebed, want daar was dit schilderij voor bedoeld.
Levensechte details
De executieplaats trekt natuurlijk de eerste aandacht van de gelovige, maar op de achtergrond schilderde Antonello een prachtig landschap boordevol levensechte details. Tussen de groene heuvels ligt Jeruzalem met in de verte een prachtige blauwe baai. Er hupsen konijntjes, er grazen herten.
Door het landschap trekt een stoet soldaten die terugkeren naar huis. Bij de stenen brug komen hen vier mensen tegemoet: Maria in haar blauwe mantel – zij komt dus twee keer voor op het schilderij – met wat mannen met een ladder. Zij keren terug naar Golgotha om de dode Christus van het kruis te halen. Antonello blonk uit in dergelijke details en trad daarmee in de voetsporen van zijn Vlaamse voorbeelden.
