Het is de hoogste tijd om vrouwen in de kunstwereld in het zonnetje te zetten! In het Mauritshuis willen we graag meer topstukken van vrouwelijke kunstenaars laten zien en soms lukt dat met een nieuw schilderij. Daarom zijn we ontzettend trots en blij dat we vanaf het voorjaar van 2022, dit werk van de getalenteerde kunstenaar Catharina van Hemessen met jullie kunnen delen. Rust op de vlucht naar Egypte is een bruikleen uit een privé verzameling en kan voor langere tijd in onze collectie blijven. Kom je het snel bewonderen?
Het schilderij
Midden in het bos zien we Maria knuffelen met haar kindje, de kleine Jezus. We zijn getuige van een knus moment tussen moeder en baby terwijl ze uitrusten tijdens hun reis. Maria kom je op de meeste schilderijen tegen in een blauwe jurk. Ook hier is ze in het blauw en heeft ze haar rode mantel als een warme deken over haar schoot gelegd.
Pas als je langer kijkt, valt op dat ze niet alleen zijn: Jozef (de man van Maria) en hun ezel staan zijn rechts achter de rots. Van Hemessen heeft het landschap met veel zorg en oog voor detail geschilderd. Ze trakteert ons op een fantastisch uitzicht op de bergen, een kleurrijke omgeving en kronkelende wandelpaden die je meenemen naar een verscholen dorp met een kerktoren in de verte. Het lijkt bijna een sprookje. Niets is minder waar: het jonge gezin is namelijk gevlucht uit Bethlehem, op weg naar Egypte. Een engel waarschuwde ze dat Herodes naar het kind op zoek was en het wilde ombrengen.
Dit verhaal uit de bijbel was een populair onderwerp onder kunstschilders. Er zijn oneindig veel versies en variaties gemaakt van Rust op de vlucht naar Egypte. Kunstenaars konden er alle kanten mee op: ze hadden de kans om een liefdevol moment tussen moeder en kind te laten zien én om een mooi landschap te schilderen. Het bijzondere aan dit schilderij Van Hemessen is dat het kind met een guitige blik naar ons kijkt, terwijl Maria hem kust.
Verborgen verrassing
Dankzij uitgebreid onderzoek zijn we erachter gekomen dat Catharina van Hemessen een figuur heeft weg geschilderd, een knielende persoon. Aan de outfit te zien is het een vrouw die naar Maria kijkt en haar handen in een biddende houding heeft. Wie is deze vrouw? Was zij de opdrachtgever van het kunstwerk? We kunnen daar alleen maar naar gissen.
Baanbrekend
Van Hemessen was een 16e-eeuwse Antwerpse kunstenaar en een echte pionier. Als allereerste Europese kunstenaar maakte zij een zelfportret achter de schildersezel. Ze bleek een trendsetter, want vele andere schilders – mannen én vrouwen - volgden later dit voorbeeld. Op haar zelfportret zie je een zelfverzekerde twintiger met schilderspalet, kwasten en schilderstok in de aanslag achter haar ezel. Dit Zelfportret als schilderes achter de schildersezel uit 1548 is te zien in het Kunstmuseum in Basel.
Tegenwoordig wil bijna iedereen zichzelf met een perfect plaatje aan de buitenwereld tonen – zowel online als offline. Ook in de 16e eeuw liet Catharina zich op haar best zien, want schilderen in zo’n dure fluwelen jurk is niet bepaald handig. Haar fancy outfit laat vooral zien dat ze opgroeide in een rijke familie.
Haar leven
Catharina van Hemessen was in haar tijd al een beroemdheid. Dat maakt het zo vreemd dat we vandaag de dag weinig over haar leven weten. Gelukkig kunnen we een beetje een beeld vormen aan via haar kunstwerken. Ze signeerde en dateerde bijna al haar creaties. Op het zelfportret uit 1648 staat ook haar leeftijd: 20 jaar.
Ongetwijfeld is Van Hemessen opgeleid in het atelier van haar vader, een succesvol schilder. En omdat ze in het hart van de bruisende kunstenaarsgemeenschap in Antwerpen woonde, zal ze zich omringd hebben gevoeld met collega’s die elkaar inspireerden. Toen ze 26 was, stapte ze in het huwelijksbootje. Hoe komt het dat er na de trouwerij nog maar één schilderij van haar bekend is? Het zal niet aan haar ambities hebben gelegen. Mogelijk ging het schilderen niet goed samen met het reizende bestaan van haar partner, die organist was. Of bleef ze wel schilderen, maar zijn haar werken niet bewaard gebleven. In 1556 werden ze allebei opgenomen in de hofhouding van Maria van Hongarije in Spanje. We denken dat ze hier schilderles gaf, maar bewijs hiervoor hebben we niet.
Van Hemessen was steengoed in het schilderijen op klein formaat. Meestal portretten, maar ze maakte ook religieuze schilderijen die in vergelijking met haar andere werken een stuk groter waren. De Italiaanse historicus Lodovico Guicciardini prees haar, vanwege haar talent, de hemel in. Dat ze een icoon voor haar tijd was, mag duidelijk zijn.
