6. Lach eens naar het vogeltje

Technische fotografie

Blog Say Cheese H

Als u op #mygirlwiththepearl zoekt op Instagram, komt u honderden creatieve foto’s tegen geïnspireerd op het Meisje met de parel. In de archieven van ons restauratieatelier in het Mauritshuis bevinden zich honderden foto’s van het Meisje die de afgelopen eeuw zijn genomen. Het is heel belangrijk om vast te leggen hoe een schilderij in de loop van de tijd verandert, in het bijzonder voor, tijdens en na een restauratie. Mettertijd kunnen materialen in een schilderij veranderen, en camera’s worden steeds geavanceerder. Tegenwoordig bieden digitale fotografie en computeranalyse eindeloos veel mogelijkheden om foto’s te nemen en te gebruiken voor onderzoek.

Blog Say Cheese A
Abbie en René gebruiken een Colour Checker om de digitale camera te calibreren voor fotografie. Foto: Jaap Hoogerdijk.

Voordat het Meisje met de parel naar de Gouden Zaal werd getransporteerd, heeft ze een nacht in het restauratieatelier doorgebracht. Daar werd ze uit haar lijst gehaald, opgemeten, onderzocht en gefotografeerd. René Gerritsen en Jaap Hoogerdijk hebben haar op de foto gezet bij verschillende soorten licht en straling.

Blog Say Cheese B
Electromagnetisch spectrum

Wat voor straling bedoel ik precies? Het elektromagnetisch spectrum beschrijft alle verschillende lengtes van energiegolven (straling) die van de zon naar de aarde gaan. Bepaalde materialen in het schilderij reageren op bepaalde golflengtes en kunnen worden gedetecteerd met speciale camera’s en filters die specifieke delen van het spectrum isoleren. Restauratoren gebruiken vooral de golflengtes in het rode gebied: röntgenstraling, ultraviolet (UV), zichtbaar licht en infrarood (IR).

Röntgenstraling

Stap één was om een röntgenfoto van het Meisje te maken op vier films. We legden haar voorzichtig op een röntgenfilm en een loden plaat op de grond en richtten een draagbaar röntgenapparaat op haar. Na het ontwikkelen werden de röntgenfoto’s in een lichtbak bestudeerd. De delen van het schilderij die röntgenstraling absorberen – zoals de spijkers waarmee het doek langs de randen vastzit en het loodwit in de verf – zijn op de foto wit. De kleine beschadigingen van de verf is zijn donker. De komende dagen komt röntgenstraling uitgebreider aan de orde als ik meer vertel over Vermeers doeken, grondering en gebruik van loodwit. Klik hier om meer te lezen over het gebruik van röntgenstraling bij schilderijenonderzoek.

Blog Say Cheese C
Het Meisje ligt op een stuk zacht schuim onder het röntgenapparaat. Onder haar positioneert René een röntgenfilm. De röntgenstraling gaat door bepaalde delen van het schilderij heen en wordt geabsorbeerd door een loden plaat op de grond.
Blog Say Cheese D
Röntgen. Foto: René Gerritsen Kunst & Onderzoeksfotografie

Ultraviolet (UV) fluorescentie

Ultraviolette straling is hetzelfde als ‘black light’, iets wat je weleens ziet in clubs, coffeeshops en spookhuizen. Sommige pigmenten en kleurstoffen die Vermeer in zijn verf gebruikte, lichten op onder een UV-lamp. De rode stip in de ooghoek van het Meisje, geschilderd met rode lak, fluoresceert bijvoorbeeld in lichtroze. Ook brengt UV materialen aan het licht die tijdens latere restauraties zijn toegevoegd. De vernislaag op het oppervlak licht op in groene fluorescentie en retouches tekenen zich donkerder af dan de originele verf. De beschadiging in het oog van het Meisje, geretoucheerd in 1994, is zwart op de UV-foto. Klik hier voor meer informatie over ultraviolette (UV) straling.

Blog Say Cheese E
Foto in UV straling. Foto: René Gerritsen Kunst & Onderzoeksfotografie

Zichtbaar licht

Met daglichtlampen hebben we een foto in ‘zichtbaar licht’ gemaakt. Als we heel ver inzoomen op de hogeresolutiefoto’s van het Meisje kunnen we zien dat haar wimpers uit dunne zwarte gearceerde lijnen bestaan.

Voor de foto bij zichtbaar licht plaatsen we lampen aan weerszijden van het Meisje, zodat ze gelijkmatig verlicht wordt. Voor een opname in ‘strijklicht’ positioneren we een lichtbron in een scherpe hoek aan één kant van het schilderij. Op die manier wordt de driedimensionale textuur van de verf zichtbaar, zoals de verschillen in hoogte van Vermeers penseelstreken en de barstjes in het verfoppervlak. Over een paar weken wijd ik een speciale blogpost aan de topografie van het schilderij en de barstjes.

Blog Say Cheese F
Gepolariseerd licht werd gebruikt om reflectie te minimaliseren. Foto: René Gerritsen Kunst & Onderzoeksfotografie
Blog Say Cheese G
Strijklicht. Foto: René Gerritsen Kunst & Onderzoeksfotografie

Infrarood (IR)

Infraroodreflectografie wordt gebruikt om in en onder het verfoppervlak koolstofhoudende materialen te detecteren. Bepaalde lagen onder de kleding van het Meisje bevatten zwarte pigmenten (hier kom ik binnenkort op terug). De zwarte pupil van haar oog is donker op de opname met de infraroodcamera. Als onderdeel van nabij-infrarood beeldvorming onderzoeken we het schilderij later deze week met andere infraroodtechnieken.

Blog Say Cheese H
Infrarood. Foto: René Gerritsen Kunst & Onderzoeksfotografie

Achter het gordijn

De afbeeldingen hierboven zijn samengesteld uit een grote hoeveelheid hogeresolutiefoto’s. De losse foto’s zijn met de computer aan elkaar gemonteerd tot een digitaal beeld van vele gigapixels groot dat toch snel geladen en bekeken kan worden in een browser. 

Rob Erdmann, Senior Scientist bij het Rijksmuseum, ontwikkelde een curtain viewer: een visualisatietool waarmee we deze digitale beelden kunnen categoriseren, over elkaar leggen en vergelijken. Tijdens ons onderzoek naar het Meisje met de parel voegen we steeds nieuwe data aan de curtain viewer toe, waardoor vergelijkingen mogelijk worden die nooit eerder zijn gemaakt. 

Referenties

  • Met de Second Canvas Mauritshuis-app kunt u op uw telefoon of tablet afwisselend een opname in zichtbaar licht en infrarood licht bekijken, en tot op de kwaststreek inzoomen op het schilderij.

Dankbetuiging

  • René Gerritsen en Jaap Hoogerdijk (René Gerritsen Kunst en Onderzoeksfotografie)