Bij mogelijke roofkunst in Nederlandse musea zijn globaal twee groepen te onderscheiden. Het kan gaan om kunstwerken die na de oorlog door de geallieerden vanuit Duitsland terug naar Nederland zijn gebracht, maar ook om objecten die vanaf 1933 door musea zijn verworven en een oorlogsverleden blijken te hebben.
Stichting Nederlands Kunstbezit (SNK)
De eerste groep kunstwerken kwam onder beheer van de Stichting Nederlands Kunstbezit (SNK), die opdracht kreeg om – wanneer daar aanleiding toe was – de werken terug te geven aan de rechtmatige eigenaren of hun erfgenamen. Wat geacht werd niet in aanmerking te komen voor restitutie, werd samengebracht in de door de overheid beheerde NK-collectie, waarvan een deel is uitgeleend aan Nederlandse musea. Zo kwam een twintigtal werken in 1948 in het Mauritshuis terecht. Het merendeel van deze schilderijen werd in 1960 in beheer overgedragen aan het museum. Later volgden meer bruiklenen uit de NK-collectie, zoals in 1992 Allegorie op de zomer van Nicolaes Berchem. In 2010 werden ook deze schilderijen in beheer overdragen aan het Mauritshuis.
Nadat er decennia lang weinig aandacht aan was besteed, kwam de teruggave van door de nazi’s geroofde kunstwerken eind jaren negentig opnieuw in de belangstelling. Het in 1998 opgerichte Bureau Herkomst Gezocht deed in opdracht van het Ministerie van OCW onderzoek naar de herkomst van alle resterende stukken in de NK-collectie met het oog op eventuele restitutie aan de rechtmatige eigenaren of hun erfgenamen. Daarbij is niet alleen gekeken naar de periode 1940-1945, maar ook of er vanaf 1933 sprake kan zijn geweest van gedwongen verkoop door Joodse eigenaren.
De Restitutiecommissie
Bij veel NK-stukken gaat het echter niet om roofkunst en in sommige gevallen kan op basis van de beschikbare gegevens (nog) niet worden vastgesteld of de toenmalige eigenaren er onvrijwillig afstand van deden.
In 2001 werd door de overheid een onafhankelijke adviescommissie ingesteld – de Restitutiecommissie – met als taak om claims op mogelijk geroofde kunstwerken te onderzoeken en te beoordelen. Als beheerder van de Rijkscollectie kan het museum niet zelf beslissen of een kunstwerk wordt teruggegeven – dat doet de minister op advies van de Restitutiecommissie. De afgelopen jaren werden acht in het Mauritshuis aanwezige schilderijen uit de NK-collectie na advies van deze commissie door de minister van OCW geretourneerd aan de erven van de rechtmatige eigenaren. Recent betrof dit Bosvijver met Salmacis en Hermaphroditus van Moyses van Wtenbrouck, dat afkomstig was uit de verzameling van de Joodse kunstenaar Joseph Gosschalk (1875-1952).
