Na 1600 kregen alledaagse scènes definitief een eigen plek in de schilderkunst. Schilders gingen niet meer alleen koningen en Bijbelse verhalen schilderen, maar ook wat zich in huiskamers, keukens, bruisende herbergen en op drukke markten afspeelde. Dit noemen we genrestukken: kunst die een kijkje geeft in het gewone leven van toen. Maar schijn bedriegt! Achter deze alledaagse scènes schuilde vaak een diepere betekenis.
Momentopname
Misschien vind je genrestukken op het eerste gezicht wat rommelig. Dat komt omdat een genrestuk altijd een momentopname is: alle figuren zijn in actie en de tijd wordt stilgezet, bijna als een soort foto. Ze waren dan ook erg populair, omdat ze zo leuk zijn om naar te kijken. Mensen herkenden zichzelf en de omgeving. Maar een genrestuk heeft ook altijd een moraal (een boodschap). Die zit slim verstopt in de details: een omgevallen glas, een luie dienstmeid of een ondeugende kat. Vaak worden er gezegden en spreekwoorden weergegeven, zoals in Jan Steens ‘Soo voer gesongen, soo na gepepen’: slecht voorbeeld doet slecht volgen. De vrouw links met open decolleté laat zich nog eens inschenken. Rechts leert de schaterende vader een van zijn kinderen pijp roken.
Van Pieter Bruegel naar Jan Steen
Pieter Bruegel legde in de 16de eeuw met zijn schilderijen van boeren, feestvierders en winterlandschappen de basis voor de genrekunst. Zijn werk spiegelde de samenleving en waarschuwde bijvoorbeeld tegen luiheid en domheid. Latere schilders, zoals Jan Steen en Adriaen brouwer, werden beïnvloed door zijn speelse, gedetailleerde stijl. Zij schilderden grappige scènes van rommelige huishoudens, kwakzalvers, ruzies en feesten in herbergen.
Straten en salons
Op genrestukken zie je dus het dagelijks leven, maar wel van heel verschillende mensen. In het Mauritshuis hangt bijvoorbeeld werk van Adriaen van Ostade en Adriaen Brouwer, waarop boeren worden afgebeeld in herbergen of op het platteland - vaak rommelig en met veel humor. Daartegenover staat het werk van kunstenaars als Gabriel Metsu, die rijke burgers schilderde in mooie huizen. Ze maken muziek, flirten met elkaar of drinken rustig een glas wijn.
