Tegenwoordig leggen we momenten vast met foto’s, maar in de 17de eeuw lieten mensen zichzelf door schilders vastleggen. Geen snelle klik met een camera, maar zelf ‘zitten’ voor een portretschilder die hier dagen (of weken!) mee bezig was. De meeste portretten werden in opdracht gemaakt. Rijke burgers in de 17de eeuw lieten zichzelf, hun collega’s en geliefden vastleggen, precies zoals ze gezien en herinnerd wilden worden. Ook prominente Nederlanders, zoals de stadhouder, lieten zich afbeelden en verspreidden die portretten in grote oplages, zodat hun gezicht overal te zien was.
Portret schilderij in de 17de eeuw
Bij een geschilderd portret is niets toevallig. De houding van de geportretteerden, de kleding, de details: over alles is nagedacht. Ze vertellen vaak iets over de status en het beroep van de persoon. Een boek zegt bijvoorbeeld dat je veel gelezen hebt, een weegschaal staat symbool voor rijkdom of rechtvaardigheid. De voorstelling is vaak rustig opgebouwd en in evenwicht, want zo zagen mensen zichzelf het liefst. Een portret in de 17de eeuw was geslaagd als de gelijkenis goed was, mensen er zo mooi mogelijk opstonden en de stoffen, gezichten en huid net echt leken.
‘Ten voeten uit’ of alleen het gezicht
Ook de manier waarop iemand op een portret stond, zei vaak iets over zijn of haar rijkdom. Wie levensgroot en 'ten voeten uit' werd geschilderd - van top tot teen - had veel geld, want zo'n groot schilderij was duur. Kleinere portretten, zoals alleen het gezicht, waren goedkoper en kwamen vaker voor bij minder rijke mensen. Kortom, hoe groter en gedetailleerder het portret, hoe meer iemand kon betalen.
Rembrandt en Frans Hals
In de vroege 17de eeuw waren veel portretten een beetje stijfjes, maar door schilders als Rembrandt en Frans Hals veranderde dat. Rembrandt speelde met licht en schaduw om gezichten tot leven te brengen, terwijl Hals zijn modellen levendig, soms zelfs vrolijk afbeeldde. De vlotte schilderstijl van Hals inspireerde later de Franse impressionisten - zij maakten vele kopieën van zijn schilderijen. In het Mauritshuis hangen voorstellingen van beide meesters, zoals Lachende Jongen van Hals of Portret van een oude man van Rembrandt.
