Paulus Potter is een van de bekendste dierenschilders uit de 17de eeuw. Zijn werk leverde hem de bijnaam ‘de beestenschilder’ op. Hij begon als historieeschilder, maar werd beroemd met zijn voorstellingen met ‘gewone dieren’ - paarden bij een hek, stieren in een wei, vaak in een zonnig Hollands landschap. Hij overleed al op 28-jarige leeftijd, maar zijn carrière was indrukwekkend, en voor een jong gestorven schilder liet hij een grote hoeveelheid werken na. Zijn beroemdste schilderij, De stier, groeide uit tot een icoon van de Hollandse schilderkunst en hangt sinds 1822 in het Mauritshuis in Den Haag.
Met de paplepel
Paulus Potter werd in 1625 geboren in Enkhuizen, als zoon van de schilder Pieter Potter. Al jong leerde hij het vak van zijn vader. Later werkte hij in Delft en Den Haag, waar hij lid werd van het kunstenaarsgilde. Dat betekende dat hij zijn opleiding had afgerond, en dat hij nu zelf betaalde opdrachten aan mocht nemen. Dat ging al snel goed, omdat hij via zijn welgestelde moeder, en later ook via zijn schoonvader, veel rijke opdrachtgevers kende. We weten bijvoorbeeld dat Johan Maurits (die van het Mauritshuis!) geïnteresseerd was in zijn werk en bij hem op bezoek ging.
Schilder van dieren
Potter keek als geen ander naar dieren: naar hun huid, houdingen en uitdrukkingen. Vervolgens gaf hij ze ontzettend precies weer: kijk maar hoe hij kleine vliegen op de vacht van een stier schilderde, de ‘natte’ neus van een koe of zelfs de sporen van een schaar in de zojuist geschoren vacht van een schaap. Hij beeldde de dieren soms af vanaf een laag standpunt, zodat ze veel ruimte in het doek innemen en scherp afsteken tegen de omgeving. Dat dieren zo waardig werden afgebeeld, was in die tijd heel bijzonder.
De stier van Potter
Tegenwoordig komen veel bezoekers naar het Mauritshuis voor Vermeer en Rembrandt, maar in de 19de eeuw was De stier van Potter dé grote publiekstrekker. Het succes zat ‘m in de ongewone combinatie van een alledaags dier, maar dan levensgroot geschilderd. En in de ontzettend realistische details, zoals de leeuwerik in de lucht, het zonlicht op de wei en de snorharen van de koe. Dat sloot goed aan bij de populaire 19de-eeuwse Franse realistische kunststroming. De eerste directeur van het Mauritshuis, jonkheer Steengracht van Oostcapelle, schreef in de catalogus van 1826: ‘De nabootsing der natuur kan tot geen hooger trap van volmaaktheid gebragt worden, dan in dit wonderstuk’.
Potter maakte gewoonlijk vooral kleine schilderijen met taferelen uit het boerenleven. Het is dan ook een raadsel waarom De stier zo groot is: 2,35 bij 3,40 meter. Het flinke schilderij hing eerst in de Galerij Prins Willem V aan het Buitenhof in Den Haag. In 1795 roofden Franse troepen de collectie van Willem V en brachten die naar Parijs. Daar hing het werk in het Louvre, het latere Musée Napoléon. De stier maakte diepe indruk tussen de schilderijen van Rafaël en Titiaan die door de Fransen uit Italië waren meegenomen. Na de val van Napoleon in 1815 werd de collectie uit het Louvre meegenomen, na een militaire omsingeling. Vervolgens werden de werken met paard en wagen teruggebracht. Vanaf 1822 werd het schilderij in het Mauritshuis gehangen.
Restauratie
In 2024-2025 wordt De stier live in het Mauritshuis gerestaureerd. Daarvoor is er ontzettend veel onderzoek gedaan naar het werk. Wil je weten wat er allemaal ontdekt is en hoe onze restauratoren te werk gaan?
