Ontdekking tijdens restauratie
Toen restauratoren van het Mauritshuis het schilderij uit Antwerpen aan de achterkant bekeken, ontdekten ze iets bijzonders: het is niet bedoekt. Dit betekent dat er in het verleden nooit een extra steundoek tegen de achterkant van het schilderij is geplakt – een zeldzaamheid bij zeventiende-eeuwse schilderijen. Langs de randen van het doek zitten op regelmatige afstand van elkaar gaatjes, steeds met zo’n 10 cm er tussen. Door die gaatjes was het touw geregen waarmee het doek tijdens het schilderen in een houten raam was bevestigd. In sommige van de gaatjes bleken zelfs nog restanten van dat touw aanwezig. Na het schilderen is het doek uit dit raam gehaald en met spijkertjes op een spanraam bevestigd. Uitzonderlijk is dat het schilderij nu nog op het originele spanraam zit. . Ook het verfoppervlak bevindt zich in uitzonderlijk goede staat. Het is heel bijzonder dat een schilderij door de eeuwen heen zo onaangetast is gebleven.
Onderzoekproject Jan Steen
Sinds 2012 werken het Mauritshuis en Shell als Partners in Science samen aan een innovatief materiaaltechnisch onderzoek naar Jan Steen (1626-1679). Doel is om een beter inzicht te krijgen in de chronologie van Steens oeuvre; die is moeilijk te bepalen omdat slechts één op de tien werken van een jaartal is voorzien. Op dit moment zijn al 37 schilderijen van Jan Steen (uit het Mauritshuis en andere collecties) onderzocht, uit alle periodes van zijn loopbaan. Alle schilderijen worden onderzocht met verschillende geavanceerde technieken. In het Shell Technology Centre in Amsterdam worden verfmonsters geanalyseerd met SEM-EDX (een Scanning Elektronen Microscoop met Energie Dispersieve Röntgenstralen). Daarmee kan worden gekeken uit welke chemische elementen een verfmengsel bestaat en hoeveel van elk element in de verf aanwezig is.
In een groot aantal van de onderzochte werken van Steen is het pigment groene aarde aangetroffen: het gaat om een vrij fel type groene aarde, dat in de zeventiende eeuw niet erg gangbaar was. De schilderijen waarin dit is gevonden lijken allemaal uit zijn late periode te stammen. Ook in De bespotting van Simson uit Antwerpen is groene aarde aangetroffen: in de sjerp van de vaandeldrager rechts op het schilderij. Dit gegeven, samen met de informatie over de gronderingslagen, plaatst het schilderij bij werk van Steen uit de jaren 1670. Dit was aan het eind van zijn leven, toen hij was teruggekeerd naar zijn geboorteplaats Leiden. Zo komen we stapje voor stapje meer te weten over het materiaalgebruik van Jan Steen en de chronologie van zijn oeuvre.
Jan Steen vertelt
15 februari - 13 mei 2018
Tijdens de tentoonstelling Jan Steen vertelt toont het Mauritshuis een selectie van de mooiste historiestukken van Jan Steen. Meer informatie over de tentoonstelling: /nl-nl/ontdek/tentoonstellingen/jan-steen-vertelt/
Jan Steen vertelt wordt mogelijk gemaakt door tentoonstellingspartners: Nationale Nederlanden onderdeel van NN Group, Stichting Vrienden van het Mauritshuis, de BankGiro Loterij, een donatie van wijlen de heer Gerard van Meurs, Stichting Zabawas en the American Friends of the Mauritshuis.