4. Hoeveel is het Meisje waard?

De hamer valt bij... 2 gulden en 30 cent

Vermeer schilderde het Meisje rond 1665, en haar eerste 200 jaar zijn grotendeels een mysterie. In 1881 dook ze op bij een veiling van het Venduehuis der Notarissen in Den Haag. Op de kijkdag trok het Meisje de aandacht van twee kunstspecialisten, de bevriende buurmannen Victor de Stuers en Arnoldus Andries des Tombe.

Het schilderij was zo vies en in zo’n slechte staat dat het niet goed beoordeeld kon worden. Ondanks de slechte conditie herkende De Stuers het schilderij onmiddellijk als een Vermeer, maar hij was zo vriendelijk om met zijn vriend Des Tombe af te spreken op de veiling niet tegen hem op te bieden. Zo bemachtigde Des Tombe het werk voor de spotprijs van twee gulden, plus 30 cent opgeld voor het veilinghuis. Omgerekend naar onze tijd is dat ongeveer 30 euro. Bij de schoonmaak kwam de signatuur ‘IVMeer’ aan het licht en kon geconstateerd worden dat het schilderij daadwerkelijk van de hand van Johannes Vermeer was.

Toen Des Tombe in 1902 overleed bleek hij twaalf schilderijen aan het Mauritshuis na te laten, waaronder het Meisje. Dank u wel, meneer Des Tombe!

Twee doeken en twee restauraties

Eén ding staat vast: toen Des Tombe het kocht, was ze in zwaar verwaarloosde staat. In 1882 bracht hij het schilderij naar de Antwerpse restaurator Van der Haeghen om het te laten bedoeken. Aan de achterzijde van het schilderij werd ter versteviging een nieuw doek gehecht.

In 1915 en 1922 is het Meisje twee keer in het Mauritshuis behandeld door Derix de Wild. Uit documenten in ons restauratieatelier blijkt dat het schilderij in 1915 ‘schoongemaakt, geregenereerd en gevernist’ werd. Zeven jaar later werd vervolgens de bovenste vernislaag hersteld.

In de jaren zestig waren de barstjes in het Meisje goed zichtbaar geworden en retouches waren verkleurd. J.C. Traas verwijderde de vernis en een aantal van de retouches. Ook ontdeed hij het schilderij van het negentiende-eeuwse bedoekingslinnen en bedoekte hij het opnieuw, waarbij hij een washarsmengsel als hechtmiddel gebruikte. Hij retoucheerde beschadigingen en bracht een getinte vernis op het schilderij aan; in die tijd werd een gelige vernis (door sommige mensen) mooi gevonden.

Tegenwoordig worden gele vernis en verkleurde retouches bij restauratiebehandelingen vaak verwijderd, waarna een nieuwe vernis wordt aangebracht om het verfoppervlak te verzadigen en beschermen. We gebruiken alternatieven voor bedoeken en zouden nooit een getinte vernislaag aanbrengen. Moderne restauratoren streven ernaar om zoveel mogelijk recht te doen aan de oorspronkelijke bedoeling van de kunstenaar. Bovendien moeten materialen die we toevoegen in de toekomst gemakkelijk te verwijderen zijn. Toch blijft het belangrijk om terug te kijken op de geschiedenis van ons vak en ons te realiseren dat restauratieopvattingen mettertijd veranderen.

Het restauratieatelier van het Mauritshuis is niet alleen een plek waar kunstwerken worden gerestaureerd, maar ook een belangrijk documentatie-, expertise- en onderzoekscentrum. Het boek Bewaard voor de eeuwigheid bevat een hoofdstuk over restauratiegeschiedenis in het Mauritshuis en 14 casestudies van restauratiebehandelingen, waaronder die van het Meisje en twee andere schilderijen van Vermeer. Mijn collega’s en ik zorgen ervoor dat de schilderijen in onze collecties bestendig zijn voor de toekomst. Ook is het een belangrijk deel van ons werk om onderzoek te doen naar de materialen en technieken van kunstenaars. Het project Meisje in de schijnwerper sluit naadloos op deze missie aan.

Ik kom binnenkort terug op doeken en vernis. Eerst vertel ik in mijn blogpost van morgen meer over de meest recente restauratie van het Meisje in 1994.

Referenties

• Noble, Petria and Epco Runia (2009) Bewaard voor de Eeuwigheid: Conservering, restauratie en materiaaltechnisch onderzoek in het Mauritshuis, Waanders.
• Wadum, Jørgen (1993) Vermeer in het licht: Conservering, restauratie en onderzoek, V+K Publishing/Inmerc, Naarden.

Dankbetuiging

Carol Pottasch, Sabrina Meloni, Ellen Nigro, Marya Albrecht, Lieve d’Hont